Tản mạn với cây đàn Guitar (Phần 2)- NPV, Phố núi và bạn bè... Chút gì để nhớ!

TẢN MẠN VỚI CÂY ĐÀN GUITAR (PII)

Trong quá trình tìm ít thông tin về cây đàn guitar trên internet, ngoài trang wikipedia, NPV có gặp vài bài viết liên quan- không biết tác giả là ai, nhưng thấy có nhiều thông tin bổ ích và không kém phần lãng mạn nên tổng hợp lại để Quý độc giả và bạn bè cùng đọc, cảm nhận ...

Chuyện Đời Thường

Đang cùng ngồi uống cà phê, một cô bạn trẻ ở nước ngoài trở về bất giác hỏi Tây Ban Cầm là gì hở anh, tôi mới giật mình nhớ ra là mấy chữ kia mặc dù thường dùng trên báo chí, sách vở nhưng đó là thời trước năm 1975, thấp thoáng hơn 35 năm rồi còn gì. Tôi giải thích rằng Tây Ban từ chữ Tây Ban Nha chỉ nước Spain, và Cầm nghĩa là đàn. Tây Ban Cầm tức là cây đàn guitar, bây giờ người ta hay phiên âm thành Ghi ta, chữ Tây Ban Cầm dịch từ chữ Guitar Espagnol của Pháp ngữ mà các bậc cha chú của tôi thường hay nhắc tới.

Danh cầm Phùng Tuấn Vũ

Điều đó cho biết cây đàn Ghi ta du nhập và phổ biến vào Việt Nam chừng hơn trăm năm trở lại. Trong ngôn ngữ văn chương, ba chữ Tây Ban Cầm nghe thật êm tai, bay bướm. Hồi người yêu đi lấy chồng, buồn quá và đã làm được hai câu thơ và đưa vào ca khúc: “ Người đi vỡ Tây Ban Cầm. Từ đây đời thiếu thanh âm.” Sau đó ngộ ra là người tình nào rồi cũng rời xa nhưng cây đàn thì vẫn là người bạn thân suốt đời và : “ Đã toan đập vỡ cây đàn. Bỗng nghe niềm nhớ rộn ràng âm thanh”.

Thuở đầu tân nhạc của đất nước Việt Nam có mấy nhạc cụ như mandolin, guitar, violin, piano, kèn saxo, trumpette… thì cây đàn Guitar là phổ thông nhất. Vừa có thể một mình solo guitar, có thể vừa tự đệm đàn cho mình hát hay cho người khác và có thể chơi chung trong một ban nhạc. Cũng có thể học vài giờ và ôm đàn khảy từng tưng hoặc có thể tiến xa hơn để trở thành một danh cầm và giá tiền để mua nó cũng không mắc lắm. Cây đàn Ghi ta có thể chơi bất cứ chỗ nào, trên xe, ngòai trời, trong nhà, trên sân khấu, nhất là ở những buổi họp mặt, cắm trại, cây đàn 6 dây này thật nổi bật.

Đỗ Đình Phương và Suối mơ

       Là con trai, là học sinh trung học hay chàng sinh viên, dường như anh nào cũng phải biết chút ít ngón đàn Ghi ta để lấy le với bạn gái, nếu có giọng hát hay thì hết xẩy.

       Nếu dương cầm (piano) trông quí phái vì hồi xưa ở Việt Nam mình nào mấy ai có đủ tiền mà mua, vĩ cầm (violin) lại kén chọn người chơi đàn nhưng với cây Guitar xem ra thật đa dạng. Bạn có thể cho nó bình dân vì đại chúng nhiều người biết chơi nhưng với kỹ thuật guitar cổ điển với những thế bấm nhìn rất đẹp cùng những ngón tay co ro trên phím đàn thì hình ảnh đó trông cũng thật lãng mạn.

       Vào thập niên 1960 và 1970, khi Trịnh Công Sơn ôm đàn ghi ta cho Khánh Ly hát, hay cặp Lê Uyên Phương cũng với cây đàn Ghi ta duy nhất đệm hát thì hình ảnh cây Ghi ta càng quyến rũ hơn.

Vũng Lầy Của Chúng Ta- Lê Uyên Phương

Khác với cây đàn Ghi ta điện ồn ào trong ban nhạc, cây đàn Ghi ta thùng, xin gọi là Tây Ban Cầm cho văn nghệ, thật dễ thương.

Những người yêu cây đàn này cố tập luyện cho ngón đàn hay hơn và lúc đó tên tuổi của nhạc sĩ Lâm Tuyền, Hòang Bửu trở nên quen thuộc với những cuốn sách dạy học Guitar thường thấy bày bán nhiều ở các quầy sách, hiệu sách lúc ấy. Lâm Tuyền cũng có sáng tác một số ca khúc mang nét hòa âm cao như Tiếng Thời Gian, Khúc Nhạc Ly Hương ,Tơ Sầu. Sau năm 1975, ông cũng sống bằng nghề dạy đàn Ghi ta, khá vất vả và qua đời đầu thập niên 1990.

Riêng Hòang Bửu đã đóng góp vào lịch sử Ghi ta của Việt Nam với mấy cuốn tự học đàn Flamenco do ông tổng hợp rất giá trị và mấy cuốn tự học Tây Ban Cầm rất phổ biến. Ông này cũng mất trong cảnh nghèo khó thập niên 1980, nhà chùa phải đứng ra chôn cất dùm, theo lời của danh cầm Phùng Tuấn Vũ, một trong những học trò đầu đàn của ông. Hòang Bửu cũng có sọan cho Ghi ta một số bản như Biệt Ly, Suối Mơ mà sau này các tay đàn hay trình tấu.

MOONLIGHT SONATA (Beethoven) - Huỳnh Hữu Đoan độc tấu

Sau hai nhạc sĩ này còn có Đỗ Đình Phương xuất hiện vụt sáng trong giới Guitar khỏang đầu thập niên 1970 ở Sài Gòn. Ông tốt nghiệp thủ khoa bộ môn Tây Ban Cầm trường quốc gia âm nhạc Sài Gòn năm 1960 và sau đó ra Huế dạy trường nhạc 2 năm rồi trở lại dạy nơi ông đã học cho đến tháng 4 năm 1975. Với căn bản của những kỹ thuật Guitar cổ điển cộng thêm sự tập luyện say mê, tiếng đàn Đỗ Đình Phương coi như điêu luyện nhất thời kỳ đó.

Khi bản Tuổi Đá Buồn của Trịnh Công Sơn được Đỗ Đình Phương sọan và độc tấu ở các giảng đường đại học, các trung tâm văn hóa Pháp, Đức và đặc biệt trên đài phát thanh Sài Gòn thì cây đàn Ghi ta càng trở nên quyến rũ hơn bao giờ. Nhạc và lời của họ Trịnh vốn được giới trẻ học sinh sinh viên say mê, bây giờ lại được diễn tả qua tiếng đàn ngọt ngào, kỹ thuật cao cấp của cây đàn phổ thông Ghi ta thì còn gì để nói hơn.

Đỗ Đình Phương và Tuổi đá buồn

“Trời còn làm mưa, mưa rơi mưa rơi trên ngón tay ngà, em mang em mang đi về giáo đường, ngày chủ nhật buồn…” Theo lời của Đỗ Đình Phương thì trong thời gian ở Huế dạy học, trời mưa buồn và trong tâm trạng đó, ông đã sọan bài hát này cho cây đàn Ghi ta.

Truyền thuyết về cây đàn guitar

"Đệ nhất danh cầm" flamenco guitar Trần Văn Phú thời trai trẻ

      Ngày xưa có một cụ già và người con gái sống ở miền Nam Tây Ban Nha trong một ngôi nhà gỗ. Thời đó, cụ già nổi tiếng là một người thợ mộc giỏi, có người còn nói cụ là người thợ mộc tài danh nhất! Con gái của cụ tên là Citrạ Nàng có giọng hát tuyệt vời có một không haị Mỗi lần nàng cất tiếng hát, mọi người đều dừng lại lắng nghe, ngay cả chim trên cành cũng im hót để thưởng thức... Đâu chỉ có thế, giọng hát của Citra còn có năng lực chữa bệnh thần kỳ. Dân chúng khắp miền nam Tây Ban Nha thường tìm đến yêu cầu nàng hát mỗi khi có dịch bệnh phát sinh.

       Một đêm mưa bão, có người gõ cửa ngôi nhà gỗ của cha con nàng! Họ mở cửa. Đứng trước ngưỡng cửa là một bà già khốn khổ, áo quần tả tơi ướt đẫm. Bà già lạnh cóng, cơ hồ đứng không muốn nổi. Hai cha con vội vàng nhóm bếp lò và mang quần áo khô cho bà cụ, rồi cho bà uống sữa nóng với mật ong cho lại sức.

       Sáng hôm sau, khi bà cụ đã hồi sức, bà cho Citra biết cụ có một cô cháu nội đang ốm nặng sắp chết vì mắc phải một căn bệnh là kỳ khiến mọi lang y đều bó tay. "Đó là lý do một bà già như lão phải lặn lội cả tháng trời đến đây gặp cô, Citra ạ, chỉ để cầu xin cô cứu cháu nội tôi." Và bà lão ngồi hàng giờ kể cho Citra nghe về cô cháu. Càng nghe, Citra càng cảm thấy gần gũi, gắn bó với cô gái đáng thương chưa quen biết như thể đã thân thiết tự bao giờ.

Courante- J S Bach - trình tấu: Lê Thu

     Hôm sau, nàng cáo từ cha già để theo bà lão đi cứu cô cháu bằng chính giọng hát của nàng. Người cha nhờ hai người bạn đi theo hỗ trợ và sau mấy tuần lễ họ đã đến một ngôi làng ở Asturias. Cô cháu của bà cụ đã ngất liệm, thoi thóp gần chết. Citra liền cất tiếng hát. Chưa bao giờ trong đời mình nàng hát hay đến như thế! Nàng hát mãi không thôi... cho đến ngày thứ ba thì cô gái mở mắt tỉnh dậy. Căn bệnh quái ác đã được cứu chữa!

       Nhưng trên đường về, một trận bão tuyết trên vùng núi lạnh đã chôn vùi Citra và hai người bạn già đồng hành. Khi bão đã tan, may sao một đoàn người bắt gặp Citra vùi sâu trong tuyết và lạnh cứng như chết. Họ đã cứu nàng và đưa về với người cha già.

       Citra thoát chết, nhưng vì thanh quản đã bị liệt vì tuyết lạnh, nàng không bao giờ còn cất tiếng hát được nữa. Thế là nàng trở nên u sầu, lúc nào cũng đắm chìm trong một trạng thái ưu uất đáng sợ...

Nghệ sỹ Ana Vidovic với Valses Venezolanos

Nóng lòng muốn cứu con gái, người cha bỗng nhớ ra mình còn một súc gỗ hồng trong nhà kho chứa đồ làm mộc của mình. Thế là ngày ngày ông cụ hết chăm lo cho Citra lại vào trong nhà kho âm thầm làm một món quà cho con gái. Ông cưa gọt cả năm ròng và cuối cùng hoàn thành một thứ nhạc cụ lạ kỳ nhưng xinh đẹp mang hình dáng một người thiếu nữ. Sau đó ông nhờ những người thợ săn trong làng săn về cho ông hai con naị Một con lớn, ông lấy gân chân căng ra làm những sợi dây trầm; còn con tơ, ông ấy gân căng làm những dây bổng.

Khi cây đàn hoàn tất, ông đứng trước cửa nhà vuốt ngón tay trên những sợi dây đàn gân thú. Một chuỗi âm thanh sâu lắng, quyến rũ ngân rung... Lần đầu tiên, từ khi bình phục, Citra bước ra ngưỡng cửa tìm xem những âm thanh thần tiên ấy phát ra từ đâu.

Capricho Arabe qua tiếng đàn Andres Segovia
Người cha trao cho nàng cây đàn độc đáo ấy. Citra nâng đàn lên và ắt đầu dạo nhạc. Tiếng đàn bay bổng... Dân chúng khắp miền nam Tây Ban Nha tìm đến xem chiếc đàn lạ lùng ấy. Mỗi lần nàng cất tiếng đàn, mọi người đều dừng lại lắng nghe, ngay cả chim trên cành cũng im hót để thưởng thức... Đâu chỉ có thế, tiếng đàn của Citra còn có năng lực chữa bệnh thần kỳ như tiếng hát của nàng ngày trước. Dân chúng thường tìm đến yêu cầu nàng đàn mỗi khi có dịch bệnh phát sinh....

Cái tên Citra dần lan truyền khắp thế giới và cây đàn đã được đặt theo tên nàng cũng được mô phỏng ở khắp nơi. Ở Ấn Độ, cây đàn của nàng được gọi là đàn Sitar (hay Chitar), ở Ý nhạc cụ này được gọi là Chitarra. Một số nơi khác, chữ “C” được đổi thành chữ “G” và thế là ngày nay ta có đàn Gitara ở Tây Ban Nha, đàn Guitare ở Pháp, đàn Guitar ở Anh-Mỹ, và đàn Ghi-ta ở Việt Nam.

Nghệ sỹ Miguel Pico với Sitios de Zaragoza

Ôi ... Cây Đàn Guitar

Guitar là nhạc cụ mà bất cứ chàng trai nào cũng có lúc muốn tìm hiểu lai lịch của nó. Guitar đã chu du khắp bốn phương trời và tạo nên những chiến công hiển hách. Tiếng guitare luôn là một thứ âm thanh mê hoặc, kỳ diệu, làm say đắm lòng người. Lịch sử guitar chứng kiến lắm cảnh thăng trầm.

Guitar từng có 12 dây, 3 cần, không lỗ, nhỏ như mandoline hoặc bị xem là tròn “gia trung hữu cầm, nữ tử tắc dâm”. Guitar cũng có khi xênh xang võng điều vì là trò giải khuây của giới quý tộc và con nhà gia giáo. Nhưng một trong những trường phái nổi danh nhất của guitar lại ra đời từ những con người khố rách áo ôm, lang bạt kỳ hồ. Guitar chinh phục được những vùng đất thủ cựu bậc nhất, giúp nhiều nhạc sĩ thành danh và tạo nên một sắc màu độc đáo trong số các nhạc cụ trên thế giới.

Tango en Skai qua trình tấu của Roland Dyens

Đơn giản, gọn nhẹ và còn bình dân

Trong tất cả các loại nhạc cụ, guitar chiếm vị thế “chiếu trên”, lại bình dân, không đòi hỏi gì nhiều. Nó không thuộc loại ta đây Kẻ Chợ như piano, cũng chả cồng kềnh như contrebasse. Bất cứ ai cũng chơi guitare được, dù phèng phèng như bật bông hay “sáu dây rỏ máu năm đầu ngón tay” như Segovia. Trong mọi cuộc sinh hoạt tập thể, guitar tạo ngay không khí hừng hực, nối vòng tay lớn. Guitar song hành với điệu tango Nam Mỹ bốc lửa, làm nên chân dung Tây Ban Nha vấy xòe mũ rộng. Guitar chễm chệ tại Mexico nắng lửa, hiện diện tại những buổi biểu diễn trang trọng của Paris hay Vienne. Mọi ban nhạc trẻ đều không thể bỏ qua guitare điện. Khi Eagles chơi lại “Hotel California” - dù với guitar thùng thì hiệu quả vẫn thế. Chơi guitar, người ta không mỏi cổ đau vai như violon, không phình bụng lấy hơi như flute, và cũng chẳng phải đổ mồ hôi như trống. Vậy, tạo ra guitare là cả một kỳ công. Lịch sử guitar ắt hẳn là tiểu thuyết chương hồi, đầy vinh quang và nước mắt.

Một bức phù điêu thời xa xưa cho thấy bên mộ vua Thèbes có hình một người đàn ông quỳ gối, cầm một nhạc cụ hơi dài và có cán. Triều đại của vị vua này kéo dài từ năm 3762 đến năm 3703 trước Công Nguyên. Các sử gia cho rằng guitar đã có 38 thế kỷ tồn tại chứ không ít ỏi gì. Ai Cập gọi nào là kithara, Chaldé gọi là chetarah, Assyrie gọi là ketharah, Hy Lạp cũng gọi là quitara). Những cuộc tầm nguyên vất vả nhất cho rằng chữ guitare bắt nguồn từ tiếng Ba Tư ki-tar (nghĩa là ba dây). Nếu điều này đúng, cụ tổ của guitare chỉ là tam huyền cầm. Nhưng lịch sử đâu có đơn giản vậy: cây kithara của dân Hy Lạp có đến 7 dây, còn ở Alexandre, vào khoảng năm 285 trước Công nguyên, có 300 nhạc công kithara. Họ đều thuộc loại ăn trên ngồi trốc, được xã hội nể vì, có quyền “ăn cổ đi trước, lội nước theo sau”.

Enno Voorhorst và Recuerdos de la Alhambra

Một số người định thêm hoặc bớt dây cho dụng cụ này, nhưng bị cấm tiệt, chỉ vì thiên hạ xem tổng thể kithara là toàn bích. Thế kỷ thứ sáu, ở xứ Galles có loại nhạc cụ lai giữa guitare và lyre, có 6 dây. Nhiều cuộc so tài đã diễn ra giữa những ai yêu thích nó, thậm chí, nó còn là tiêu chuẩn cho những anh “đũa mốc chòi mâm son”, nghĩa là nghèo có truyền thống mà dám mơ tưởng tiểu thư cây quỳnh cành dao. Tại nhiều tu viện của Pháp, còn lắm bức họa tả cảnh guitare đang chinh phục lòng người. Những sử gia uyên bác nhất còn tin rằng vào thế kỷ 11, Pháp có đến 900 nhạc cụ, trong đó có 25 loại phổ thông và tất nhiên có guitare. Năm 1209, vì nhiều biến cố, các nhạc công xẻ đàn tan nghé, kẻ Đông người Đoài; thành thử phong trào tình tang cũng suýt hạ hồi. Tây Ban Nha có hai loại đàn, một là guitar latina và hai là guitare morisca. Danh thủ guitare lão luyện đầu tiên cho lịch sử là một ông mang tên Juan de Palencia (1414). Ba năm sau, nổi lên hai danh thủ khác là Alonso de Toledo và Rodrige de la Guitarra, đều công dân xứ đấu bò cả. Lúc này Pháp và Tây Ban Nha hội nhập văn hóa, thành ra âm nhạc ăn theo. Guitar được cải tiến, thêm dây, gọt lưng cho phẳng, thay vì nổi bướu như trước. Dù sao, tận khi này, thiên hạ vẫn có hai loại đàn: một là guitare dành cho đại đa số quần chúng, hai là vihuela chỉ dành cho con nhà kín cổng cao tường.

Xem tiếp Phần 3: Trở lại phần 1

(NPV sưu tầm và tổng hợp từ internet)